Beschrijving

Het hoogtepunt in het oeuvre van regisseur Louis Malle (1932-1995) lag rond het aanbreken van de jaren ’80. Een van de films die dit punt markeert is de in 1971 verschenen film Le souffle au coeur. In Louis Malle’s werken ontbreekt het niet aan films die schandaal veroorzaakten, en ook deze is er zo een. Desondanks werd de film genomineerd voor een Oscar. De film Les amants uit 1958 was controversieel om de seksuele inhoud, Le feu follet (1963) behandelde het thema van zelfmoord, Lacombe Lucien (1974) ging over collaboratie met het Vichy-regime en in Le souffle au coeur staat een incestueuze relatie tussen moeder en kind centraal. Malle verhuisde later in zijn carrière naar de Verenigde Staten, alwaar hij de populariteit van Franse films hielp vergroten.

Laurent Chevalier (Benoît Ferreux), ook wel Lorenzo, is een vijftienjarige jongen, de jongste in een gezin van vader, moeder en drie kinderen. Vader is gynaecoloog, moeder een nog jonge, mooie vrouw van Italiaanse komaf. Laurent heeft twee iets oudere broers, die het er flink van nemen. Hij laat zich meenemen in hun wereld en wordt zo ingewijd in drank, meisjes en feesten. In schril contrast met dat alles staat zijn gevoelige kant, die zich uit in het luisteren naar jazz en het lezen van boeken, liefst met een filosofische inslag. Daarnaast is hij een ijverige leerling en vervult hij zijn taken in de mis. Wanneer bij hem hartruis wordt geconstateerd dient hij rust te nemen, en op een gegeven moment vertrekt hij ook samen met zijn moeder naar een kuuroord om optimaal behandeld te kunnen worden. Daar is hij even verlost van zijn wat pesterig ingestelde broers, maar blijkt ook dat hij heel wat van ze overgenomen heeft, vooral in de manier waarop hij met meisjes omgaat. Alles culmineert in een scène waarin de liefkozingen tussen moeder en zoon wel al te intiem worden.

Le souffle au coeur verkent de grenzen van het taboe. Normaal gesproken is een incestueuze relatie natuurlijk iets waarop men in de maatschappij op neer kijkt en wat men verafschuwt. Malle weet echter door een nauwgezette karakterontwikkeling de gebeurtenis begrijpelijk te maken. Niet direct om het goed te keuren – het gebeurt een keer, maar mag daarna nadrukkelijk niet meer gebeuren en er moet ook over gezwegen worden – maar eerder om daardoor een bepaalde maatschappelijke groep onder de loep te nemen. Praktijken in de Parijse bourgeoisie van de jaren ’70 worden geanalyseerd en scherp worden de zwaktes van die groep aan de orde gesteld.

In de film gebeuren heel wat zaken die op zichzelf een trauma zouden kunnen veroorzaken bij degene die ze meemaakt. Zo wordt de pastoor wel al te vriendschappelijk met Laurent, laten zijn broers hem seksueel inwijden bij een prostituee om hem vervolgens vlak voor het hoogtepunt bruut weg te sleuren, en is de liefde tussen vader en zoon ver te zoeken. Dat ze bij de hoofdpersoon geen trauma teweegbrengen is niet zozeer opmerkelijk, het hoort in feite min of meer bij de opvoeding van de jonge Laurent. Opmerkelijk is eerder dat niemand enig moreel oordeel uitspreekt over de gang van zaken in de familie, behalve dan de pastoor, maar die heeft zo ook zijn eigen redenen. De enige die laat blijken dat er dingen niet goed gaan is de huishoudster Augusta, maar haar optreden wordt zo geridiculiseerd dat daar totaal geen kracht meer vanuit gaat.

Wat Louis Malle met Le souffle au coeur doet valt zowel te prijzen als te veroordelen. Hij brengt een bepaalde cultuur in beeld en blijft voor de kijker wonderlijk genoeg binnen de grenzen van het moreel aanvaardbare, terwijl hij toch dingen in beeld brengt die duidelijk niet moreel aanvaardbaar zijn. Wat bijvoorbeeld als de jongen een meisje van 15 was en de moeder een jonge, knappe vader? Was de film dan nog zo goed ontvangen geweest?

In elk geval geeft de film een belangrijk tijdsbeeld weer, en valt vooral de karakterontwikkeling positief op. De relatie tussen moeder en zoon te midden van een snobistische omgeving wordt wel degelijk overtuigend geportretteerd, ondanks dat er de nodige vraagtekens bij de thematiek gesteld kunnen worden.