Beschrijving

Le scaphandre et le papillon (het duikpak en de vlinder) is de derde film van kunstenaar Julian Schnabel. Zijn schilderijen, die tot het neo-expressionisme worden gerekend, hangen in grote musea over de hele wereld, zoals het Metropolitan museum in New York en het Centre Pompidou in Parijs. Dat hij naast een groot schilder ook een verdienstelijk regisseur is, bewijst hij met zijn laatste film, die beloond werd met verschillende prijzen, waaronder twee Golden Globes en maar liefst vier Oscar nominaties.

In Le scaphandre et le papillon staat het waargebeurde verhaal van voormalig Elle hoofdredacteur Jean-Dominique Bauby centraal. Op 43-jarige leeftijd werd hij slachtoffer van een beroerte, waardoor hij volledig verlamd raakte (het zogenaamde Locked-in syndrome). Een oog en het bijbehorende ooglid zijn de enige lichaamsdelen waarmee hij zich nog kan uitten richting de buitenwereld. Een logopediste komt met een middel om daar optimaal van gebruik te maken. Ze leest letters voor en Jean-Dominique moet knipperen op het moment dat hij de gewenste letter voorbij hoort komen. Op deze manier kan hij uiteindelijk met woorden en zinnen zijn wensen kenbaar maken. Zijn handicap weerhoudt hem er niet van zijn doelen hoog te stellen: met behulp van een vrouw die bereid is dagenlang bij zijn bed te zitten schrijft hij een boek over zijn ervaringen.

Dit is in feite het hele verhaal van de film. Op het eerste gezicht te weinig om er een complete film van bijna twee uur mee te vullen. Dat Julian Schnabel samen met zijn scriptwriter Ronald Harwood er toch in is geslaagd er een boeiend geheel van te maken, mag een wonder genoemd worden. De film volgt grotendeels het gezichtspunt van Jean-Dominique. Door middel van een voice-over hoort de toeschouwer vanaf het begin van de film, het moment dat de hoofdpersoon uit een twintig dagen durend coma ontwaakt, de gedachten van Jean-Dominique – Jean-Do voor vrienden. Interessant is daarbij ook dat een gedeelte van de film rechtstreeks vanuit het oog van hem gefilmd lijkt. Zo zie je hem knipperen, zo zie je dat zijn oog zich vult met tranen, zo zie je hoe hij de dingen ziet. Op andere momenten in de film volgen we zijn gedachten over het verleden in flash-backs, zijn rijke fantasie. Le scaphandre, het duikpak dat hem beknelt, zijn lichaam dat niet meer doet wat hij wil, is de rode draad in de film, net als le papillon, de vlinder die zijn fantasie verbeeldt. Op deze manier, door de combinatie van het heden en het verleden, komt de boodschap van de film duidelijk naar voren. De film wil de nadruk leggen op het bewustzijn van het leven. Tegelijk is dat misschien ook wel het manco van de film: verder dan een “geniet van elk moment want het kan zo afgelopen zijn” komt de film niet.

Tussen de acteurs in de film zitten veel bekende namen. Jean-Dominique wordt gespeeld door Mathieu Amalric (Munich), zijn vrouw Celine door Emmanuelle Seigner (Titine in La Mome). Ook hebben Max von Sydow en Niels Arestrup een rol in de film. Hoe goed Mathieu Amalric in zijn rol in de rolstoel acteert, kan waarschijnlijk alleen een medicus goed beoordelen, maar geloofwaardig is hij wel. Daarbij komt dat pas in de tweede helft van de film hij ook echt in zijn rolstoel veel in beeld is, waardoor de kijker al wat aan het idee heeft kunnen wennen. Opvallend is hoe goed hij de machteloosheid van het hoofdpersonage weet te verbeelden. Je ziet en hoort hem uitschreeuwen, maar niemand die hem hoort.

Ondanks het zware onderwerp van de film is de sfeer nooit erg gespannen. De lichtvoetigheid waarmee de handicap wordt behandeld is verademend. Op sommige momenten, vooral in het eerste deel van de film, is de aandacht soms wat moeilijk vast te houden door de traagheid waarmee sommige scenes verlopen. Toch maken de vele mooie beelden, de interessante camerastandpunten en de toepasselijke muziek Le scaphandre et le papillon tot een van de hoogtepunten op filmgebied van 2007.