Beschrijving

In 1926 verscheen in Frankrijk de roman Sous le soleil de satan (Onder de zon van satan), geschreven door de Rooms-Katholieke schrijver Georges Bernanos, die direct heel wat ophef veroorzaakte. Het boek bekritiseerde vooral de politieke en kerkelijke situatie in het Frankrijk van die tijd. In 1987 verfilmde regisseur Maurice Pialat de roman van Bernanos en won daarmee zeer verrassend en eveneens omstreden de Gouden Palm, de hoogste onderscheiding op het filmfestival van Cannes. De regisseur nam de prijs in ontvangst onder boegeroep vanuit het publiek, hetgeen hem de uitspraak ontlokte dat hij het publiek ook maar niets vond. De film ontrafelt, in de lijn van de roman, op mystieke en sobere wijze de strijd tussen zonde en genade in het leven van priester Donissan, voortreffelijk gespeeld door Gérard Depardieu.

De eenvoudige priester Donissan wordt onder de hoede genomen door de intellectuele en theologisch begaafde pastoor Menou-Segrais (Maurice Pialat). Donissan worstelt met zijn visie op de zonde en voelt dat het enige wat hij als geestelijke de mensen te bieden heeft absolutie of tranen zijn. Wat er echt in mensen omgaat blijft voor hem onduidelijk. Na een nachtelijke ontmoeting met satan heeft hij de gave om gedachten van mensen te lezen. Ineens weet hij hun beweegredenen en hun diepste geheimen en verlangens. Dit alles helpt hem echter niet, het laat hem juist zien dat het Kwaad overal is en dat de mensen slechts een speeltje in satans handen zijn. De mensen raken verstrikt in hun zonden en zijn verbonden met elkaar, de zonde houdt de zondaars in de greep en de mensen hebben het niet door. Voor Donissan is er alleen bij God nog bevrijding, maar de wegen naar Hem zijn moeilijk te vinden. Voor de meesten is er amper redding mogelijk.

Zo ook voor het meisje Mouchette (Sandrine Bonnaire). Ze is zestien jaar, heeft verschillende minnaars gehad en was zwanger geraakt. Omdat ze al op zo jonge leeftijd bevangen door de zonde is en ze in feite als onschuldig kind door andere mensen die zonde ingetrokken werd, acht Donissan haar niet schuldig. Toch is er voor haar ook geen uitweg in deze wereld. Ze is een zondaar, en zal in de zonde sterven. Een ultieme daad van Donissan waarin hij na haar dood haar lichaam naar het altaar in de kerk draagt om het aan God terug te geven, laat de radeloze vertwijfeling en vervreemding van Donissan zien.

Na deze actie wordt hij overgeplaatst naar een klooster, waar hij vele jaren verblijft. Aan het eind van zijn leven wordt hij pastoor van een klein plaatsje. Daar vereren de parochianen hem als een heilige. Maar ook daar blijft hij worstelen met satan, hij is er inmiddels van overtuigd dat deze in ieder mens zit, dat de hele wereld onder zijn bevel staat. In een laatste poging wil hij zelfs zover gaan zijn eigen ziel op te offeren.

Sous le soleil de satan is geen gemakkelijke film. De film veronderstelt een zekere bekendheid met begrippen als zonde en genade en hoe er met deze noties in de kerk wordt en werd omgegaan. Als de kijker die niet heeft is het redelijk nutteloos de film te zien. De zware strijd die Donissan in zijn leven ervaart, is er niet een die veel herkenning zal vinden. Hoewel, ook vandaag de dag zijn er nog velen die wel enige ervaring hebben met het geloof en hoe genade, zonde en vergeving daar een rol in spelen en dat zelfs ook op een vergelijkbare wijze in hun eigen leven beleven. De vraag naar het Kwaad in de wereld is er een van alle tijden. Veel mensen worstelen ermee het Kwaad en de zonde te zien in het licht van God, vergeving en almacht.

De atheïstische Maurice Pialat geeft met Sous le soleil de satan een vrij pessimistisch beeld van de invloed van geloof op mensen. Hij laat weinig ruimte voor God, in de hele film wordt deze slechts drie keer direct aangeroepen door Donissan. Tegelijk is de film (net als het boek) een soort aanklacht tegen de overheersende tendens in het christelijk geloof waarbij het geloofsleven wel erg makkelijk wordt voorgesteld: net of alle zorgen verdwijnen wanneer je Jezus als redder aanneemt. Volgens vader Donissan in de film is het precies omgekeerd: als je eenmaal geconfronteerd bent met je zonde en het alomtegenwoordige Kwaad in de wereld heb je nooit meer rust. Een prachtige, ingetogen en doorleefde rol van Depardieu en een talentvolle Sandrine Bonnaire zorgen ervoor dat diegene die wat vertrouwd is met deze begrippen van het begin tot het einde geboeid zal zitten te kijken.